Στροφάδια, δύο μικρές κουκκίδες ελληνικής γης, “χαμένες” μές στ` ανοιχτά του Ιονίου Πελάγους. Τα νησιά είναι σχεδόν επίπεδα. Στο Μεγάλο Στροφάδι το υψόμετρο δεν ξεπερνάει τα 22 μέτρα, ενώ στην Αρπυία τα 10,6 μέτρα. Οι ακτές σε πολλά σημεία είναι βραχώδεις και απότομες, ενώ δεν υπάρχουν αμμουδιές.
Φωτογραφίες: Γρηγόρης Τσούνης
Στις βόρειες, ανεμόπληκτες ακτές του Μεγάλου Στροφαδιού, κυριαρχεί χαμηλή, έρπουσα, θαμνώδης βλάστηση από σχίνα.
Στο υψηλότερο σημείο του νησιού υπάρχει από το 1887 ένας φάρος που έχει εμβέλεια 18 μίλια. Παλαιότερα, ο φάρος είναι 5 φαροφύλακες, που έμεναν στο μικρό σπιτάκι που υπάρχει κοντά του. Σήμερα, στο νησί δεν υπάρχει φαροφύλακας και ο φάρος λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια.
Τα νησιά παλαιότερα ήταν πνιγμένα στη βλάστηση. Οι μοναχοί όμως, για να μπορέσουν να επιβιώσουν, εκχέρσωσαν περίπου τα 2/3 της έκτασης στο Μεγάλο Στροφάδι, για τις καλλιέργειές τους. Καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι και βρόμη, μεγάλη έκταση καταλάμβανε η καλλιέργεια οπωροφόρων και κηπευτικών, ενώ βοσκούσε εδώ ένα μεγάλο κοπάδι από πρόβατα και κατσίκια. Σήμερα, όμως, βόσκουν ελεύθερα μόνο λίγα πρόβατα, για να καλύπτουν τις ανάγκες του ενός και μοναδικού μοναχού.
Στο Μεγάλο Στροφάδι υπάρχουν 18 πηγάδια και στην Αρπυία 3, από τα οποία μπορεί να πιεί κανείς κρυστάλλινο νερό.
Ο Κυριάκος Σιμόπουλος, στην καταπληκτικη μελέτη του “Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα”, μιλάει για το πέρασμα ξένων περιηγητών από τα νησιά. Αυτοί περιέγραψαν το μοναστήρι, τον τρόπο ζωής των μοναχών, αλλά μίλησαν και για τα πηγάδια με το κρυστάλλινο νερό. Μερικοί μάλιστα, εικάζουν ότι το νερό έρχεται από τις απέναντι ακτές της Πελοποννήσου.
Παλαιότερα, υπήρχε ένα από τα καλύτερα περιβόλια της Μεσογείου, με πορτοκαλιές, λεμονιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα. Σήμερα, στο μικρό κήπο του παπα-Γρηγόρη, υπάρχουν λίγες λεμονιές, πορτοκαλιές, συκιές, αμυγδαλιές και μουριές.
Στα υπολείμματα της βλάστησης, που διατηρούνται ακόμη σήμερα, κυρίαρχο είδος είναι τα πανύψηλα αιωνόβια κέδρα (Junipens phoenicea). Επίσης, θαμνώδη σκληρόφυλλα είδη, όπως πουρνάρια (Quercus coccifera), σχίνα (Pistacia lentiscus), αγριελιές (Olea europaea sylvestris), ράμνοι (Rhamnus alaternus), μυρτιές (Myrtus communis), και μια κουκουναριά (Pinus pinea).
Το Μικρό Στροφάδι ή Αρπυία καλύπτεται από χαμηλή μακία με σχίνα, πουρνάρια, μυρτιές και αγριελιές.
Στη νότια πλευρά του Μεγάλου Στροφαδιού, πάνω στους απότομους βράχους, μπορεί να συναντήσει κανείς πολλά απολιθώματα, τα οποία αποτελούνται από ελασμοβράγχια, γαστερόποδα, σκαφόποδα, κοράλλια και βρυόζωα.
Τα πρώτα στοιχεία για την χλωρίδα των Στροφάδων, υπάρχουν σε μία μικρή εργασία του Halacsy (1899), και προέρχονται ουσιαστικά από τον Αυστριακό ορνιθολόγο Othmar Reiser, ο οποίος επισκέφθηκε τα νησιά το 1898.
Τα λιβάδια των νησιών την άνοιξη είναι πνιγμένα στις κίτρινες μαργαρίτες (Chrysanthemum coronarium) και στις ροζ γλαδιόλες (Gladiolus italicus). Ανάμεσα σ` αυτά μπορεί ν` ανακαλύψει κάποιος την ορχιδέα Anacamptis pyramidalis, τη σπάνια ορχιδέα του Ιονίου (Serapias ionica), το σπάνιο Ranunculs asiaticus, τις ίριδες και τις παπαρούνες.
Όταν φθάσει η άνοιξη, το μήνυμα έρχεται στα Στροφάδια με τις εκρήξεις των χρωμάτων και τις ποικίλες ευωδιές. Άνοιξη, συνώνυμη με τον έρωτα και την αναπαραγωγή.
Τα αποδημητικά πουλιά άρχισαν να γυρίζουν από τα χειμωνιάτικα λημέρια τους. Μεγάλα κοπάδια από πουλιά αυλακώνουν τον ουρανό. Έρχονται από μακριά, από τις σαβάνες νότια της Σαχάρας, από την Κένυα, από τα δάση της Μοζαμβίκης και από τη Ν. Αφρική. Είναι στρουθιόμορφα, μικρά πουλιά, πουλιά υγροτόπων, αρπακτικά. Στο νησί σταθμεύουν για να ξεκουραστούν χιλιάδες πουλιά, που φθάνουν κουρασμένα από το μακρινό τους ταξίδι. Οι πρώτες αναφορές για την ορνιθοπανίδα των Στροφάδων προέρχονται επίσης από τον Αυστριακό ορνιθολόγο Othmar Reiser.
Την άνοιξη καταφθάνουν τα πιο όμορφα πουλιά της ελληνικής πανίδας, οι μελισσοφάγοι, οι τσαλαπετεινοί, οι κεφαλάδες, οι καστανολαίμηδες, οι καρβουνιάρηδες, οι μυγοχάφτηδες, οι κούκοι, τα σταβλοχελίδονα, τα οχθοχελίδονα, τα σπιτοχελίδονα, οι συκοφάγοι, οι τσιροβάκοι, οι χουλιαρομύτες, τα αρπακτικά, οι τριλιστίδες, οι ποταμίδες και τα γλαρόνια. Στα μέσα του Απριλίου, αρχίζει και το μεγάλο πέρασμα των τρυγονιών.
Μέχρι σήμερα, έχουν παρατηρηθεί πάνω από 100 είδη πουλιών. Στα νησάκια φωλιάζουν τα αρτίνια (μύχοι και αρτέμηδες) γι` αυτό τα νησιά τα αποκαλούν και Αρτινονήσια. Τα Στροφάδια βρίσκονται στον κατάλογο των “Important Birds Areas” της χώρας και έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα Corine.Επισης τα Στροφαδια αποτελουν μερος του Θαλασσιου Παρκου της Ζακυνθου.
Το Μεγάλο Στροφάδι έχει έκταση 2,5 τ.χλμ., ενώ το μικρό νησί, η Αρπυία, έχει έκταση μόλις 1,5 τ.χλμ. Από το νοτιότερο σημείο της Ζακύνθου απέχουν 27 ναυτικά μίλια και 28 μίλια από τις ακτές της Πελοποννήσου.
Κατά την αρχαιότητα, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος τα ονομάζει παραστατικότατα “Πλωτές”, γιατί αν τα παρατηρήσει κανείς από μακριά, δίνουν την εντύπωση ότι επιπλέουν στο νερό.
Ο Βιργίλιος στην “Αινειάδα” του, επεξηγεί την προέλευση του ονόματος, λέγοντας ότι τα παιδιά του Βορέα και της Ωρειθυίας, Ζήτης και Κάλαϊς, καταδίωκαν εκεί της Αρπυίες. Ως γνωστόν, οι Αρπυίες ήταν τέρατα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, θυγατέρες του Θαύμαντος και της Ηλέκτρας, θεότητες των θυελλών και των ανέμων, που κατοικούσαν στα νησιά Στροφάδες. Τις κυνήγησαν μέχρι εκεί, αλλά ύστερα από διαταγή του Δία, αναγκάστηκαν να επιστρέψουν.
Ο μεγάλος γεωγράφος Στράβων, υιοθετεί το όνομα Στροφάδες και γράφει γι` αυτά τα νησιά: “Κατά δε την παραλίαν ταύτην τω Κυπαρισσιαίων πελάγιοι, πρόκεινται δύο νήσοι προσαγορευόμενοι Στροφάδες τετρακοσίους απέχουσαι μάλιστα από της ηπείρου σταδίους εν τω Λυβικώ και μεσημβρινώ πελάγει”.
Τέλος, ο Πλίνιος τις αναφέρει ως Dante Strofadi.
Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους υπήρχε εδώ κάποιο φυλάκιο για τον έλεγχο του πελάγους. Κατά την παράδοση, το 1241, στα Στροφάδια κινδύνεψε να βουλιάξει ένα αυτοκρατορικό καράβι από τη μεγάλη τρικυμία και τους δυνατούς ανέμους που επικρατούσαν. Αφού σώθηκαν, η Ειρήνη, θυγατέρα του αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεοδώρου Λασκάρεως, έχτισε εκεί τη Μονή της Θεοτόκου της Παντοχαράς, που ανακαινίσθηκε από τον Ιωάννη Ε` Παλαιολόγο.
Η μονή είναι επιβλητική, στολίδι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, φρούριο με πολεμίστρες για την άμυνα κατά των πειρατών, που σήμερα αντιστέκεται στους δυνατούς ανέμους, στην αρμύρα του Ιονίου και στη φθορά του χρόνου.
Στα Στροφάδια ασκήτεψαν πολλοί επώνυμοι και ανώνυμοι μοναχοί, μεταξύ αυτών και ο Άγιος Διονύσιος. Σήμερα, στη μονή ζει ο σεβάσμιος μοναχός Γρηγόριος, ο οποίος εδώ και πολλά χρόνια δεν έχει αποχωριστεί ούτε για μια στιγμή το μοναστήρι και τα νησάκια.
Ο Άγιος Διονύσιος πέθανε το 1622 στη Ζάκυνθο και σύμφωνα με την επιθυμία του μετέφεραν το λείψανό του στη Μονή των Στροφάδων. Η μονή δέχθηκε πολλές φορές τις επιθέσεις των πειρατών. Συγκεκριμένα, την λεηλάτησαν το 1716 και ακρωτηρίασαν το λείψανο του Αγίου. Έτσι, αποφασίστηκε η μεταφορά του στη Ζάκυνθο..
Επίσης, εδώ ασκήτεψαν και μοναχοί, που στη συνέχεια ανήλθαν στον Πατριαρχικό Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, όπως ο εθνομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε`.
