Γράφει η Δρ. Φωτεινή Σιγανού – Ιατρός Μικροβιολόγος.
Είναι ένα ταξίδι απλό, αλλά μάλλον δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από ένα διαπλανητικό στη Σελήνη η τον Άρη. Ένα ταξίδι στον κόσμο των μικροοργανισμών, μαγευτικό και ενδιαφέρον συνάμα. Η γνωριμία με τους μικροοργανισμούς, τους ιστούς των φυτών, το αίμα, τα έντομα, είναι συναρπαστική…
Ανάμεσα στο μικρό και το μεγάλο υπάρχει το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ του παρατηρητή και του αντικειμένου που παρατηρούμε. Καθώς επίσης και του “φακού” που ο πρώτος χρησιμοποιεί. Υπάρχουν πολλοί κόσμοι και πολλές διαστάσεις, φθάνει να αλλάξουμε φακό.
Υπάρχουν πολλά “τοπία” ονειρικά, που δεν βρίσκονται όμως μέσα σ` ένα εθνικό πάρκο ή στις ακτές των νησιών μας. Είναι “τοπία” από άλλους κόσμους, που δεν βρίσκονται μακριά μας σε άλλους πλανήτες ή γαλαξίες, αλλά δίπλα μας, κοντά μας, που είναι όμως άφθαστα αν δεν βοηθήθουμε από τη φαντασία μας και τον κατάλληλο φακό.
Η φύση δημιουργεί γεγονότα ανάλογα με μια ποικιλία διαστάσεων. Το μεγαλύτερο μέρος απ` αυτά δεν το καταλαβαίνουμε γιατί οι διαστάσεις τους μπορεί να είναι πολύ μεγάλες ή πολύ μικρές. Θα έπρεπε, για παράδειγμα, να ήμασταν γίγαντες για να ακολουθήσουμε το ταξίδι που κάνουν τα σύννεφα και το πέρασμά τους από ήπειρο σε ήπειρο.
Ποιες θα έπρεπε να ήταν οι διαστάσεις μας για να μπορέσουμε να καταλάβουμε την κίνηση του γαλαξία μας;
Αντίθετα, αν ήμασταν μικροί όσο ένα μυρμήγκι θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε το μικρόκοσμό τους, εκεί όπου ζουν οργανισμοί με περίεργες μορφές και σχήματα.
Το μικροσκόπιο είναι το εργαλείο που μας επιτρέπει να βγούμε από τη διάστασή μας και μας αφήνει να μπούμε στη δική του διάσταση. Ένα λουλούδι, ένα φυτό, μια μικρή λακούβα με νερό, ένα μικροσκοπικό έντομο, μοιάζουν να είναι όλα πράγματα φυσιολογικά χωρίς να κρύβουν εκπλήξεις.
Αν μπορούσαμε όμως να τα παρατηρήσουμε με τη βοήθεια ενός μικροσκοπίου, τότε θα εμφανίζονταν μπροστά μας τα “κρυμμένα” σχήματα των φυτών, των λουλουδιών, η μεγάλη ποικιλία των μικροοργανισμών που ζουν σε μια σταγόνα νερό, οι ιδιαιτερότητες των μικροσκοπικών εντόμων. Τότε αμέσως θα καταλαβαίναμε ότι είμαστε “περικυκλωμένοι” από ένα άγνωστο αλλά ταυτόχρονα φανταστικό κόσμο.
Το μικροσκόπιο είναι το κατάλληλο όχημα που μας επιτρέπει να διεισδύσουμε σ` αυτό το μαγικό κόσμο. Μ` αυτό το εργαλείο μπορούμε να ανακαλύψουμε το μικρόκοσμο που βρίσκεται γύρω μας. Στην προκειμένη περίπτωση δεν είμαστε αστροναύτες, αλλά “μικροναύτες”. Στην προσπάθειά μας να παρατηρήσουμε πολύ μικρά αντικείμενα, αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είμαστε ικανοί με γυμνό οφθαλμό να διακρίνουμε τις ιδιαιτερότητες αντικειμένων που έχουν μικρότερες διαστάσεις από 1/10 του χιλιοστού.
Ο άνθρωπος με την κατασκευή του μικροσκοπίου μπόρεσε να ξεπεράσει τα φυσικά του όρια. Από πολύ παλιά ο άνθρωπος προσπάθησε να βρει μεθόδους για να μεγαλώσει κάθε είδους αντικείμενο, έτσι ώστε να μπορεί να μελετήσει τα πιο δύσκολα σημεία του και τις ιδιαιτερότητές του.
Δε μπόρεσε όμως να κάνει μεγάλες προόδους μέχρι το τέλος του 1500, όταν ανακάλυψε μερικές ιδιότητες των φακών. Όταν κατάλαβε την ικανότητά τους να μεγενθύνουν, τότε άρχισε να τους χρησιμοποιεί για τη μελέτη των φυτών και των ζώων.
Εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια πριν, οι Ρωμαίοι είχαν αντιληφθεί ότι μια γυάλινη μπάλα μπορούσε να συγκλίνει τις ακτίνες του ήλιου. Κατά τον 17ο αιώνα κατασκευάστηκαν απλά μικροσκόπια που ήταν πολύ μεγάλα και που ξεπερνούσαν σε διαστάσεις ακόμη και τους κατασκευαστές!
Αυτή την πρώτη περίοδο τρεις Ολλανδοί επικρατούσαν στη σκηνή: ο Anton van Leeuwenhock, ο Hans και ο Zacharias Janssen.
Αργότερα στην Αγγλία ασχολήθηκαν με το μικροσκόπιο ο Robert Hooke και ο John Marshall. Το μικροσκόπιο άρχισε να τελειοποιείται κατά τον 19ο αιώνα, όταν τελειοποιήθηκαν οι φακοί και τα οπτικά τους συστήματα.
Πολλές σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις έγιναν από την έρευνα των ερασιτεχνών. Ο Anton van Leeuwenhock ήταν ένας απλός υφασματέμπορος. Στο επάγγελμά του χρησιμοποιούσε μικρούς φακούς σχεδόν σφαιρικούς για την εξέταση των υφασμάτων. Σε κανέναν όμως συνάδελφό του δεν ήρθε η έμπνευση να παρατηρήσει κάτι διαφορετικό από τα υφάσματα. Ο Leeuwenhock είχε μεγάλη περιέργεια και άρχισε να παρατηρεί με τους φακούς ότι έβρισκε γύρω του.
Παρατηρούσε το νερό των ελών, το αίμα, το σάλιο, το ξυδι, τη μπύρα και άλλα περίεργα. Όλα τα αντικείμενα μελέτης του ήταν καλά, το νερό όμως των ελών ήταν η καλύτερη περίπτωση.
Ανακάλυψε και περιέγραψε έναν καινούργιο κόσμο μονοκύτταρων μικροοργανισμών που ήταν αόρατοι με γυμνό οφθαλμό.
Στα γράμματά που έστελνε προς τη Βασιλική Ζωολογική Εταιρεία του Λονδίνου, ο Leeuwenhock περιέγραφε με μεγάλη λεπτομέρεια αυτά τα μικρά “ζωντανά ζωάρια” (“viva animalcula”) που ανακάλυψε στο νερό των ελών.
Με τη βοήθεια των μεγεθυντικών φακών και του πρωτόγονου μικροσκοπίου του, έκανε σημαντικές παρατηρήσεις, που ήταν η αρχή για τα θεμέλια μιας νέας επιστήμης, της πρωτοζωολογίας (δηλαδή της επιστήμης που εξετάζει τους πρωτόγονους μονοκύτταρους οργανισμούς).
Αυτοί οι μικροοργανισμοί ονομάστηκαν Πρωτόζωα. Ο Leeuwenhock και οι άλλοι επιστήμονες που ασχολήθηκαν αργότερα έφεραν στο φως πολλές ιδιαιτερότητες της μυστικής ζωής τους.
Τα πρωτόζωα περιλαμβάνουν 80.000 είδη, τα οποία όμως ως άτομα υπερβαίνουν σε αριθμό όλους τους άλλους ζωικούς οργανισμούς. Όπως είναι γνωστό, ζουν στα πιο απίθανα σημεία. Πάνω ή κάτω από το χώμα, στα γλυκά νερά, στις θάλασσες, στο σώμα των ζώων σαν παράσιτα, στον αέρα, κάτω από τους πάγους των θαλασσών, ακόμα και στις θερμές ιαματικές πηγές.
Με τη βοήθεια ενός μικροσκοπίου και της φωτογραφικής μηχανής μπορεί κάποιος να ταξιδέψει μέσα σε μια σταγόνα νερό, στους ιστούς και τα κύτταρα των φυτών, μπορεί να δει τα ερυθρά αιμοσφαίρια από το αίμα, το μικρόκοσμο αλλά και τις ιδιαιτερότητες των εντόμων.
Ένα μαγευτικό ταξίδι στο μικρόκοσμο. Ένα ταξίδι στον κόσμο των χρωμάτων και των σχημάτων.
Η γνωριμία “από τα μέσα” οργανισμών που εμφανίστηκαν πριν από μας πάνω στον πλανήτη, είναι ένας από τους λόγους που αξίζει τον κόπο να σκύψουμε λίγο περισσότερο πάνω τους.
