Στα μονοπάτια της Μάνης

Γράφουν οι: Λάμπρος Τσούνης – Γρηγόρης Τσούνης

Η Νότια Πελοπόννησος γοητεύει τον επισκέπτη της με τον συνδυασμό των αγέρωχων ψηλών βουνών της και της γοητευτικής γαλάζιας θάλασσας. Οι πύργοι της Μάνης δίνουν την αίσθηση ότι πίσω από τις πολεμίστρες αγρυπνούν πάνοπλοι πολεμιστές. Η χαμηλή βλάστηση «στάζει» τα χρώματά της ανάμεσα στους βράχους και σκορπίζει ολόγυρα τα μεθυστικά αρώματά της.
Όταν ταξιδεύει κανείς προς την Νότια Πελοπόννησο μαγεύεται με την ομορφιά του τοπίου και την άγρια και μοναδική φύση. Πλησιάζοντας ειδικά την Λακωνία η συγκίνησή μου κορυφώνεται. Από μακρυά με γοητεύουν ο επιβλητικός Ταΰγετος, το κύλισμα του Ευρώτα ανάμεσα απ’ τις λεμονοπορτοκαλιές, η Σπάρτη που νωχελικά ξεκουράζεται στους πρόποδες του μεγάλου βουνού. Κι ο Μυστράς, η μεγάλη καστροπολιτεία του Μωριά, που ακόμη «βασιλεύει» στις καρδιές μας. Μετά την Σπάρτη ο δρόμος κυλάει ανάμεσα από μικρές καταπράσινες πεδιάδες, από ελαιώνες, από μικρές κοιλάδες. Στα δεξιά μας, άγρυπνα μας παρακολουθεί ο Ταΰγετος. Ψηλές κορφές και λόφοι μας κλείνουν τον ορίζοντα από τα δυτικά.

Περνώντας από τούτα τα μέρη, μου ’ρχεται στο νου ο Κώστας Ουράνης και οι όμορφες λέξεις που αραδιάζει για τον Ταΰγετο στο βιβλίο του «Ελλάδα»: Ο Ταΰγετος σηκώνεται ανεμπόδιστος, ίσιος, ώριμος και δυνατός με μια περήφανη ανάταση· ίσαμε το ύψος των χιονοσκεπασμένων κορυφών του. Καθώς εμφανίζεται έτσι, δεν δίνει μόνο μια εντύπωση μεγαλείου, αλλά μια βαθειά συγκίνηση. Δεν τον φαντάζεται κανείς άψυχο: παγερή αιωνιότητα ύλης. Καθώς υψώνεται θεόρατος και δυνατός, σκιάζοντας την μεγάλη πεδιάδα, φαντάζει σαν μια έμψυχη παρουσία, σαν να είναι ο τιτανικός φρουρός της».
Ο δρόμος φιδίσια κατηφορίζει για να συναντήσει τα βορεινά του Λακωνικού Κόλπου και το όμορφο Γύθειο. Εδώ ο ταξιδευτής γοητεύεται από το φως και το βαθύ γαλάζιο του πελάου. Σπίτια μικρά, μεγάλα βρίσκονται σκαρφαλωμένα πάνω στους λόφους και τους βράχους. Έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε κάποιο νησί. Οι χιονισμένες όμως κορυφές του Ταΰγετου, που διακρίνονται από μακρυά, δεν σε αφήνουν να το πιστέψεις.

Λουλούδια που μοσχομυρίζουν στους μικρούς κήπους, μπουκαμβίλιες που κρέμονται απ’ τα μπαλκόνια και γλάστρες που πρασινίζουν στα πολύχρωμα παραθύρια. Σπίτια σαν κουκλόσπιτα, μικρά, μεγάλα, κολλητά, το ένα πάνω και δίπλα στ’ άλλο λες κι είναι «σμιλεμένα» πάνω στους μικρούς λόφους. Σπίτια πολύχρωμα με καθαρές αυλές. Στενά, ανηφοριές, πλακόστρωτες, σκαλοπάτια, μικρές εκκλησίες και φωνές παιδιών που παίζουν κρυφτούλι και κυνηγητό μέςστά στενά σοκάκια. Και κάθε τόσο ανάμεσα απ’ τις μπουκαμβίλιες, τ’ αγιόκλημα, το γιασεμί, το γιούλι, στο βάθος ξεπροβάλλει το γαλάζιο της θάλασσας και η Κρανάη, το μικρό νησάκι του Πάρι και της όμορφης Ελένης. Η Κρανάη βρίσκεται απέναντι από την πόλη και ένας μώλος το ενώνει με την στεριά. Σ’ αυτό το νησί σύμφωνα με την μυθολογία, βρήκαν καταφύγιο ο Πάρις με την Ελένη λίγο πριν αναχωρήσουν για την Τροία.
Εδώ το 1829 χτίστηκε ο Πύργος Τζαννετάκη και το 1872 ο εντυπωσιακός φάρος. Στον Πύργο Τζανετάκη σήμερα στεγάζεται το Ιστορικό-Εθνολογικό Μουσείο Μάνης. Η έκθεσή του περιλαμβάνει εκθέματα για τους ξένους περιηγητές που πέρασαν από τούτα τα μέρη.

Επίσης στο νεοκλασικό Δημαρχείο στεγάζεται αρχαιοελληνική και βυζαντινή συλλογή, από την οποία ξεχωρίζουν διάφορες επιγραφές, κεραμικά και γλυπτά των Ρωμαϊκών χρόνων.

Κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους η πόλη ήταν επίνειο της Σπάρτης. Το 1100 π.Χ. περίπου, η πόλη πέρασε στην Δωρική κυριαρχία και σύντομα μετατράπηκε σε ναύσταθμο των Σπαρτιατών. Οι Αθηναίοι κατέστρεψαν το λιμάνι το 455 π.Χ., για να εμποδίσουν την Σπάρτη να εξελιχθεί σε μεγάλη ναυτική δύναμη. Μετά απ’ αυτό η πόλη οχυρώθηκε από τους Σπαρτιάτες με επιβλητικά τείχη.
Το Γύθειο, το 195 π.Χ. το κατέλαβαν οι Ρωμαίοι κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, η πόλη έγινε μεγάλο εμπορικό κέντρο του Κοινού των Ελευθερολακώνων. Στο κοινό έπαιρναν μέρος 24 λακωνικές πόλεις, που ήταν εκτός της επιρροής της Σπάρτης. Στην βόρεια πλευρά της πόλης πάνω στο λόφο, βρίσκονται τ’ απομεινάρια της αρχαίας ακρόπολης και των τειχών.
Στους πρόποδες του λόφου υπάρχουν τμήματα αρχαίου θεάτρου και ίχνη άλλων κτισμάτων. Την άνοιξη, αν βρεθεί κανείς εδώ, μαγεύεται από την αρμονία και την ομορφιά των χρωμάτων. Οι μεθυσμένες κουτσουπιές με τα ρόζ χρώματά τους, χαρίζουν ευχάριστες πινελιές σ’ αυτή την γωνιά της πόλης.
Στο μικρό λιμανάκι, ησυχία δεν υπάρχει, όλη την ημέρα. Υπάρχει ένα συνεχές πήγαινε-έλα από μικρές βάρκες και ψαροκάικα και κάπου-κάπου κάποιο καράβι που αναχωρεί για τα Κύθηρα ή τις ακτές της Κρήτης.
Το Γύθειο σήμερα είναι μια πόλη με μεγάλη κίνηση, γιατί από ’δώ περνούν οι ταξιδευτές που θέλουν να γνωρίσουν την Μάνη, αλλά και τις άλλες ομορφιές του Λακωνικού Κόλπου. Στον Λακωνικό Κόλπο στ’ αριστερά, αλλά και στα δεξιά του Γυθείου οι θαλασσοχελώνες (Caretta caretta) αφήνουν κάθε χρόνο τ’ αυγά τους. Στην παραλία του Ευρώτα, από την Κοκκινιά, έως τα Τρίνησα, καθώς και στις παραλίες Βαλτάκι, Σελινίτσα, Μαυροβούνι και Βαθύ.

Αφήνουμε πίσω μας το Γύθειο, τις όμορφες παραλίες του, και τους γραφικούς κόλπους του και αρχίζουμε σιγά-σιγά να παίρνουμε τον δρόμο που φιδίσια ανεβαίνει προς την Μάνη. Περνώντας τα στενά του Πασσαβά, που βρίσκονται δέκα χιλιόμετρα από το Γύθειο, μπαίνουμε στην περιοχή της Μάνης. Πάνω στους απότομους βράχους υπάρχει πλούσια βλάστηση, που την άνοιξη φυτρώνουν χίλια-μύρια λουλούδια.
Ψηλά στον λόφο υπάρχει το Κάστρο του Πασσαβά, που χτίστηκε το 1254 στην θέση της ακρόπολης της αρχαίας Λάς και είναι ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα της Μάνης. Χτίστηκε από τον Βιλεαρδουίνο για τον έλεγχο της ανατολικής πρόσβασης στην Μάνη. Στους πρόποδες του λόφου ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη Λάας στην οποία αναφέρεται και ο Όμηρος (Β 589) και η οποία καταστράφηκε από τους Διόσκουρους.
Σ’ αυτό αναφέρεται και ο Στράβωνας. (Στράβ. 8, 5, 3). «Την δε Λάν οι Διόσκουροι ποτε εκ πολιορκίας ελείν ιστορούνται, αφ’ ού δή Λαπέρσαι προσηγορεύθησαν…». Η Μάνη περιλαμβάνει το ΝΔ τμήμα του νομού Λακωνίας και το ΝΑ του νομού Μεσσηνίας με τον Ταΰγετο στην μέση.

Στα δυτικά βρέχεται από τον Μεσσηνιακό κόλπο, στα ανατολικά από τον Λακωνικό και στον νότο καταλήγει στο ακρωτήριο Ταίναρο, που είναι το νοτιότερο σημείο της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο δρόμος φιδίσια ανεβαίνει προς την Αρεόπολη. Βρισκόμαστε στο βασίλειο της πέτρας, του ήλιου, του αέρα και της χαμηλής «μεθυστικής» βλάστησης. Πέτρες, παντού, πέτρες και βράχοι!

Συκιές, αγριελιές, φραγκοσυκιές, κουτσουπιές κι άλλοι μικροί θάμνοι αλλάζουν την όψη της γής. Από τις σχισμές των βράχων τα λουλούδια «στάζουν» τα χρώματά τους και τα θυμάρια κι οι ρίγανες, μαζί με τ’ άλλα αγριοβότανα σμίγουν τις μυρουδιές τους.
Στο μεγάλο βουνό, βλέπεις εδώ και εκεί κανένα δένδρο ξεμοναχιασμένο ή καμμιά δεκαριά μαζί τό ‘να κοντά στο άλλο σαν να μουρμουρίζουν, σαν να κουβεντιάζουν. Κι αν στρέψεις τα μάτια σου τριγύρω, βλέπεις μόνο βουνά και ξαφνικά σε χτυπάει ο δροσερός κι αρμυρός αγέρας του πελάγου, που έρχεται απ’ τον Μεσσηνιακό Κόλπο.
Απέναντί μας φαίνεται ο Ταΰγετος. Στο νότιο τμήμα του απομονώνεται ο Σαγιάς. Από ’δώ περνάει ο δρόμος Γυθείου-Αρεόπολης-Γερολιμένος. Ο Σαγιάς (1214 μ.) είναι το βουνό της Μάνης.

Ξηρός, ασβεστολιθικός ή κρυσταλλικός πέφτει ανατολικά απότομα στον Λακωνικό Κόλπο, ενώ δυτικά σχηματίζει την χαμηλή, ξηρή και άγονη εξέδρα της Δυτικής Μάνης, με πολλές καρστικές μορφές, όπου σχηματίζονται τα θαυμάσια σπήλαια του Δυρού (Βλυχάδας και Αλεπότρυπας). Ο Σαγιάς αποτελεί το νοτιότερο τμήμα του Ταϋγέτου και μ’ αυτόν φθάνει μέχρι το ακρωτήριο Ταίναρο.

Η βλάστηση στην περιοχή αυτή είναι φτωχή. Το ίδιο δεν συμβαίνει όμως και με την χλωρίδα, η οποία είναι από τις πλουσιότερες της χώρας μας, και κατά καιρούς έχουν καταγραφεί, από τους μελετητές πάρα πολλά ενδημικά φυτά. Η περιοχή της Μάνης είναι ένας «βοτανικός κήπος» με πλήθος από σπάνια φυτά, που φυτρώνουν την άνοιξη, αλλά και το φθινόπωρο, ανάμεσα στην μεσογειακή χαμηλή βλάστηση και στα ριζά της πέτρας. Φθάνει λίγο χώμα και λίγη υγρασία για να χαρούμε τις «εκρήξεις» των χρωμάτων σε τούτο το «αφιλόξενο» τοπίο.

Βρισκόμαστε στις «πόρτες» της Αρεόπολης. Η Αρεόπολη ονομάσθηκε έτσι προς τιμήν του θεού Αρη. Εδώ κυριαρχεί η πέτρα, με τους παραδοσιακούς μανιάτικους πύργους και τα πυργόσπιτα. Η Αρεόπολη είναι η πρωτεύουσα της Μάνης.

Στην πλατεία της 14ης Μαρτίου βρίσκεται η πέτρα, που χρησίμευσε ως στήριγμα για την σημαία της επανάστασης του 1821, ενώ στην πλατεία Αθανάτων βρίσκεται το άγαλμα του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη.

Ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της πόλης είναι ο ναός των Ταξιαρχών του 17ου αιώνα.

Το αρχαιότερο όνομα της περιοχής, από το 10ο αιώνα ήταν Μαΐνη. Ώς τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 η επισκοπή της ονομαζόταν Επισκοπή Μαΐνης. Μάνη στην αρχή ονομάσθηκε, φαίνεται, ένα μόνο κάστρο και σιγά-σιγά το όνομα απλώθηκε σ’ όλη την περιοχή.
Η Μάνη από πολύ παλιά άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της στην ιστορία. Από τα αρχαία χρόνια αναφέρονται μικρές πόλεις στην περιοχή. Από την ομηρική εποχή ο Οίτυλος, ύστερα η Καρδαμύλη κοντά στα Λεύκτρα και το Γύθειο, επίνειο της αρχαίας Σπάρτης. Αξιόλογη ήταν η ακμή της Μάνης κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, αλλά και την περίοδο του Ιουστινιανού. Οι αρχαιότεροι κάτοικοί της ήταν απόγονοι των Ελευθερολακώνων.
Αναφορές για την περιοχή υπάρχουν στα κείμενα του Ομήρου, του Παυσανία και του Στράβωνα (Στράβ. 8, 4, 4) «Καλείται δ’ (Οίτυλος) υπό τινων Βαίτυλος». Διαφύλαξαν την εθνική τους θρησκεία ώς τα χρόνια του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα (867-886).

Κατά τα χρόνια της Φραγκοκρατίας οι Μανιάτες δεν έμειναν ποτέ ήσυχοι. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αντέταξαν σφοδρή άμυνα και έκαναν πολύχρονους πολέμους. Έτσι ουσιαστικά η Μάνη έμεινε ελεύθερη από τον Τουρκικό ζυγό. Οι Μανιάτες πολέμησαν με ανδρεία στην επανάσταση του 1770 και ύστερα από την αποτυχία της υποχρεώθηκαν να πληρώνουν φόρους στους Τούρκους. Στον μεγάλο Αγώνα του 1821 πρόσφεραν πολλά με αρχηγούς τους Μαυρομιχαλαίους. Επίσης πρόβαλαν αντίσταση στην περίοδο της βασιλείας του Όθωνα και πήραν μέρος στις διάφορες επαναστάσεις της Κρήτης και κυρίως στην επανάσταση του 1867.
Οι Μανιάτες είναι άνθρωποι περήφανοι για τον τόπο τους αλλά και για την καταγωγή τους. Απόγονοι των αρχαίων Σπαρτιατών, των Ελευθερολακώνων, αλλά και των Παλαιολόγων, των Κομνηνών, των Φωκάδων και άλλων που είχαν καταφύγει στην ελεύθερη πατρίδα τους μετά την υποδούλωση των ελληνικών χωρών.
Η Μάνη γεωγραφικά διακρίνεται από την Έξω Μάνη (Λιμένι- Οίτυλο- Μεσσηνιακή Μάνη), την Κάτω Μάνη (από τα Μπαρδουνοχώρια μέχρι το Σκουτάρι) και από την Μέσα Μάνη (από την Αρεόπολη μέχρι το Ταίναρο). Η Μέσα Μάνη χωρίζεται στην Προσηλιακή (ανατολικό τμήμα) και την Αποσκιαδερή (δυτικό τμήμα).
Ερχόμενοι από το Γύθειο, στην είσοδο της Αρεόπολης, αν στρίψουμε προς τα δεξιά, ο δρόμος θα μας οδηγήσει στο Λιμένι και στην Οίτυλο. Η διαδρομή αυτή είναι μαγική. Ο δρόμος φιδίσια κατεβαίνει, ανάμεσα από την χαμηλή μεσογειακή βλάστηση. Ο αέρας που έρχεται από τον Μεσσηνιακό κόλπο, φέρνει αρμύρα και μυρουδιά από αγριοβότανα. Γύρω-γύρω πέτρινοι ορεινοί όγκοι και στο βάθος το απέραντο γαλάζιο του Μεσσηνιακού Κόλπου. Σε λίγο συναντάει κανείς το Λιμένι, το ιστορικό επίνειο της Αρεόπολης και την κοιτίδα των Μαυρομιχαλαίων. Εδώ βρίσκονται μισοερειπωμένα το «παλάτι» του Πετρόμπεη, και η Παναγιά η Βρετή.

Συνεχίζοντας τον γραφικό κόλπο, περνάμε από την Νέα Οίτυλο και από εκεί ο δρόμος ανηφορικά ανεβαίνει προς την Οίτυλο που είναι χτισμένη σε απόκρημνο ύψωμα, που θυμίζει αετοφωλιά και βρίσκεται στην θέση της αρχαίας πόλης που αναφέρει ο Όμηρος. Η Οίτυλος έχει ένα χρώμα ξεχωριστό και είναι ένα από τα πιο όμορφα χωριά της περιοχής. Από ’δώ ο δρόμος συνεχίζει προς την Μεσσηνιακή Μάνη και την Καλαμάτα.

Αφήνοντας την όμορφη Αρεόπολη ο ταξιδευτής μπορεί να κατευθυνθεί προς τον Πύργο Δυρού και το Νεολιθικό Μουσείο Δυρού. Τα σπήλαια Δυρού είναι απ’ τα πιο σημαντικά της χώρας μας.

Μετά τον Δυρό μπορούμε να συνεχίσουμε το ταξίδι μας προς τον Γερολιμένα. Ανάμεσα στην χαμηλή βλάστηση και στις ελιές ξεπροβάλλουν πύργοι, όμορφα σπίτια, πετρόχτιστα χωριά πολλές φορές εγκαταλελειμένα, βυζαντινές εκκλησίες που είναι αναπόσπαστα δεμένες με το σκληρό πέτρινο τοπίο.

Εδώ έχεις την αίσθηση ότι ταξιδεύεις πάνω σε μια πέτρινη εξέδρα, ενώ από μακρυά διακρίνονται οι απότομες ακτές που κάνουν το τοπίο ακόμη πιο σκληρό αλλά ταυτόχρονα πιο μαγικό. Αξίζει να ξεφύγετε πολλές φορές από τον κεντρικό δρόμο, και να επισκεφθείτε τα πέτρινα χωριά. Εδώ έχει την αίσθηση κανείς ότι ο χρόνος σταμάτησε στην εποχή του Βυζαντίου και ότι από στιγμή σε στιγμή θα ξεπροβάλουν πολεμιστές μέσα από τις πολεμίστρες και τους πύργους! Το μόνο όμως που ακούμε είναι ο ήχος του αγέρα, που γλυκοφιλά τις πέτρες με την μεγάλη ιστορία!
Η Μάνη περιλαμβάνει 110 περίπου χωριά και οικισμούς, που χάρη στην αρχιτεκτονική τους, αλλά και την ιδιομορφία του τοπίου, δέχονται κάθε χρόνο χιλιάδες ταξιδευτές.
Φθάνοντας κοντά στην θάλασσα, ο Ιερός Λιμένας (ο Γερολιμένας), ξεπροβάλλει απότομα χαμηλά μπροστά μας. Εδώ σύμφωνα με τους μελετητές του Ομήρου κατοικούσαν οι μυθικοί Λαιστρυγόνες.

Τα σπίτια όμορφα, παλιά παραδοσιακά, είναι χτισμένα πάνω στους βράχους και δέχονται το παιχνίδισμα και τον παφλασμό των κυμάτων. Λίγοι κάτοικοι, ψαράδες, διορθώνουν τα δίχτυα τους, ενώ στο μικρό λιμανάκι λίγες ψαράδικες βάρκες χορεύουν πάνω στ’ απαλά κύματα.
Μετά τον Γερολιμένα η πορεία του ταξιδευτή γίνεται πιο σιωπηλή, πιο μοναχική, παρόλα αυτά το σκληρό τοπίο σου γεμίζει την ψυχή. Από τον Γερολιμένα, η Βάθεια, απέχει περίπου δεκαπέντε χιλιόμετρα. Ο δρόμος περνάει δίπλα απ’ το κύμα. Κι απότομα έρχεται η μεγάλη έκπληξη, η μεγάλη συγκίνηση!
Σε κάποια στροφή του δρόμου φαίνεται η Βάθεια, που είναι χτισμένη πάνω στην κορυφή του λόφου, και σαν μαγική Ακρόπολη, αρχίζει να αποκαλύπτεται μπροστά μας. Σπίτια πετρόχτιστα, πύργοι, εκκλησιές, πλακόστρωτα σοκάκια, πεζούλες, πλατώματα, όλα μαζεμένα το ένα κοντά δίπλα και πάνω στο άλλο. Και στο βάθος οι ακτές και το απότομο βουνό με τις πεζούλες. Σήμερα είναι ελάχιστοι οι κάτοικοι που απέμειναν σε τούτον εδώ τον παραδοσιακό οικισμό, πνιγμένοι στις παλιές αναμνήσεις.

Μετά τον παραδοσιακό οικισμό ο δρόμος συνεχίζει για το Ταίναρο, το ακρωτήρι που βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο της Ηπειρωτικής Ευρώπης, εκεί που σύμφωνα με τους μύθους βρίσκονταν η πύλη του Άδη.
Εδώ στην περιοχή της Μάνης κατά την διάρκεια της αποδημίας των πουλιών μπορούμε να παρατηρήσουμε πολλά είδη, καθώς αποτελεί σημαντικό πέρασμα για τα ορτύκια, τα οποία παλαιότερα, στις δύσκολες στιγμές τους, τα κυνηγούσαν με διάφορους παραδοσιακούς τρόπους. Εδώ έχουν παρατηρηθεί πολλά αρπακτικά πουλιά να περνούν την άνοιξη και το φθινόπωρο. Τα πιο συνηθισμένα είναι οι Ψαλιδιάρηδες, διάφορα είδη Κίρκων, Ψαραετοί, Βασιλαετοί, Κιρκινέζια, Γερακίνες αλλά και πολλά είδη Στρουθιομόρφων. Πάνω απ’ τα μανιάτικα θαμνοτόπια τριγυρίζουν η Ποντικοβαρβακίνα, το Βραχοκιρκίνεζο, το Σαΐνι κ.ά.
Την Μάνη, την λατρεύω, όχι μόνο εγώ αλλά οι χιλιάδες Έλληνες που την επισκέφθηκαν. Μια επίσκεψη θα σας γεμίσει και θα νιώσετε περήφανοι που είσθε Έλληνες!